НПК сўбэтэ

Уол оґону иитиигэ-ўєрэтиигэ, эр кићи учуутал оруолун ўрдэтиигэ саха саарынын холобуругар ўєрэх ситимигэр айымньылаахтык ўлэлиир оскуола коллективтарын, оскуола салайааччыларын, учууталларын кємєтўнэн былаанннаах ўлэ барара бэлиэтэннэ.

Ол эрээри, уол оґо ўєрэххэ тардыћыыта, бэрээдэгэ мєлтєєн ићэрэ, уол оґо кыыс курдук буолан ићиитэ, уол оґо учуутал идэтин талыыта аґыйаґа, оскуоланы бўтэрэн баран оннуларын булалларыгар ыарырґаталлара ырытылынна. Кэпсэтиилэр тўмўктэринэн проблема тєрўєтўнэн ыал єйдєбўлэ уларыйыыта, иитиигэ-ўєрэтиигэ ўйэлээх ўгэстэр, тєрўт єйдєбўллэр умнулла быћыытыйбыттара, наука тєрўттэрин ўєрэтэр ньымаларбыт олохтоох єйў- санааны кытта алтыспаттара ыйылынна.

Конференция кыттыылаахтарын этиилэрэ, сўбэлэрэ:

1.           Лауреаттар ааттарын, ўлэлэрин республикаґа тарґатарга, норуот ўгэстэрин киэњник пропогандалыырга;

2.           Хас биирдии учуутал, предметиттэн тутулуга суох, саха саарынын ўтўє холобурунан иитиитин-ўєрэтиитин ситимнээхтик солоноругар, кэњэтэригэр, дирињэтэригэр, кэпсэтиилэри тэрийэригэр;

3.           Уол оґону иитии-ўєрэтии ньымаларын сањалыы кєрєн наука єттўнэн олохтоохтук ўєрэтэргэ;

4.           Уолаттар, эр дьон учууталлар тўмсўўлэрин араас кєрўњнэрин ўлэлэтэргэ, эр кићиэхэ айылґатынан эйгэ тэрийэргэ;

5.           Педагогическай колледжтарга уолаттар анал группаларын тэрийиини кєґўлўўргэ;

6.           Сайыњњы лааґырдары уолаттары тўмэн тэрийэргэ, кєґўлўўргэ;

7.           2013 сыл Ўєћээ Бўлўў Намыгар, илин эњээр улуустарга конференцияны ыытарга.

Изабелла Сивцева – педагогическай наука кандидата, «Єлўєнэ кыраайа» физика уонна математика форумун дириэктэрин солбуйааччыта, «Утум»  иитэр-ўєрэтэр общественнай киин салайааччыта.

«Эр кићи учуутал: урут уонна билигин» диэн конференция кыттыылаахтарын санааларын барытын тўмэн, эр дьон бэйэлэрин кєрўўлэрин этии гынан киллэрэбин. Сєбўлэћэр да, сєбўлэспэт да буоллаххытына санааларгытын хаћыат нєњўє биллэрэргитигэр кєрдєћєбўн.

К.Д.Уткин-Нўhўлгэн, философскай наука доктора, профессор «Уол оґо анала»  диэн суруйуутугар  бэлиэтиир: «Биhиги єбўгэлэрбит єйдєбўллэригэр уол оґо олох символа, эрэл, тирэх бэлиэтэ. Уол оґо дьоло – дойду тўєрт єртўгэр. Уол оґо иннигэр тўєрт аан аhаґас дэнэр. Уол оґо киhи буолуута, дьолу, олоґу уhаныыта, сахаларга-тыл бастыњынан, єй єркєннєєґўнэн этиллэр. Уолу бэйэтин сэнэммэт буоларга кырдьаґастар єрўў ўєрэтэллэрэ. Кыра сааhыттан бэйэтин билинэ, кыаґар эрэнэ сылдьар ўгэhи ыйынньык оностоллоро. «Эр киhи сўрэґинэн, дьахтар - тапталынан» дэhэллэрэ биhиги єбўгэлэрбит. Уолу тилэґэ хараарыаґыттан ыла эт-хаан єттўнэн иитэн бараллара. Киhи киhи буолуута кыратыттан саґаланар. «Оґо оґотуттан биллэр», - дииллэрэ урукку кырдьаґастар. Болґомто, кыhамньы ууруллара.

Сања ўйэ саґаланна. Уратыга, туспаґа тардыhыы кўўhўрдэ. Уол оґо иитиитигэр олус уустук, ыарахан проблемалар тиийэн кэллилэр. Урукку  педагогическай системалар ўгўс єртўгэр кыахтара, туhалара суох буоллулар. Чыњха атын єйдєбўл, сыhыан, ньыма ирдэнэрэ кєстєр.

Ўєрэх, наука сўбэлэрэ, бу хайысхаларга ситэ-хото оњоhулла, чопчулана иликтэр. Онон тєрўт єбўгэлэрбит ньымаларыгар, єйдєрўгэр-санааларыгар эргиллэн, туhанан барарбыт олох ирдэбилэ, кыhарґана буолла…

 Уол оґо тєрўєґуттэн ыла ураты, туспа майгыланан, иитиллиитэ атын хайысханан, тускунан туhаайыллан барыахтаах. Онно барыта киириэхтээх – саныыр санаата, ис кута, уйулґата, быhыыта-майгыта. Ону таhынан, дьарыга, дьоґура, сыhыана эмиэ. Сыала, соруга, дьулуура, дьаныара кытары. Сўрэхтээх эр бэрдэ ўўнэн, ўрдээн тахсарын курдук, киhи киэнэ кэрэмэhэ, дьоhуннааґа, мааныта дэтэрин курдук. Дьаhаллааґа, дьаныардааґа буоларын курдук. Аата-суола иhиллэр, биллэр киhи киэњ эйгэґэ киирэр кыахтанар, дьон-сэргэ ытыктабылынан туhанар. Уол оґо дьарыктаах буолуохтаах. Дьоњњо, обществоґа, бэйэтигэр туhалыыр курдук…»

Урукку эр кићи учуутал уонна билињњи эр кићи учуутал єйдєбўллэрэ олох атын эрээри айылґатынан ылан кєрдєххє син биир иитэр-ўєрэтэр єрўтэ уларыйбатах. «Эр кићи кўлўгэ да турар буоллаґына иитэр єрўтэ кўўстээх» - диэн этии элбэґи этэр. Аныгы ўйэ кєстўўтўнэн, дьахтар ўксэ ўєрэхтээх, ўлэлээх, ўрдўк хамнастаах, оґону эр киhитэ суох иитэр, кыахтаах курдук кєстєр. Итинэн сиэттэрэн «толорута» суох ыал ўксээн иhэр. Элбэх оґо ўксўгэр аґата кимин билбэккэ улаатар. Ол уол оґоґо ордук охсуулаах буолар. Тоґо диэтэргин уол оґо - эр киhи буолан улаатарыгар, эр киhиттэн эрэ ўєрэнэр. Норуот педагогиката этэринэн, оґо ўс кутун ийэ, аґа бєґєргєтєр, кўўhўрдэр. Ол бєґєргєтўў оґоґо ањаара эрэ тиксэр. Дьиэґэ, оскуолаґа эр киhи суох буоллаґына, ол єссє ыарахаттары ўєскэтэр. Онон уол оґо аныгы ўйэґэ эр  киhи буолан уhуйуллан тахсара ыарахаттардаах. Кыыс курдук туттар, тулуура-дьаныара суох, быћаґас санаалаах уолаттар элбээтилэр. Эр кићи ўєрэґин билбэт оґолор кыраны тулуйбаттар, олоххо тирэхтэрэ мєлтўўр.

Тоґо оскуолаларга эр кићи аґыйаата диир буоллахха, хамнаћа улахан оруолу оонньообот, ўєрэх систиэмэтэ ањаардас хааччахтааћыњња киирдэ. Биир кєрўўнэн барыта оњоћуллар буолла. Эр кићи айылґатынан хааччахтааћыны сєбўлээбэт. Эр кићиэхэ уонна уол оґоґо кєњўл наада. Оґо эрдэхтэн саґалаан бићиги уолаттарбытын мэниктэппэккэ, охсућуннарбакка кєбўс-кєнєтўк тутта сылдьарга модьуйабыт, кєњўллэрин быћабыт. Уол оґо иитиллэр ньымата кыыс оґоттон уратылаах буолуохтаах. Былыр оґону тєрўєґўттэн кыыhы ийэ буолуоњ, уолу аґа буолуоњ диэн єйдєтєн-ўєрэтэн иитэллэрэ. Уол оґоґо ордук суолталарын уураллара. Кини анала утуму салґааhын, ситими ситэрии дииллэрэ. Уол оґоґо омук эрэлин сўктэрэллэрэ. Тєрўт єбўгэлэрбит ўєрэхтэрин тућанан уол оґону батыћыннара сылдьан олоххо иитиэхтээхпит. Ол аата айылґаґа илдьэ тахсыы, лааґыр тэрийии, эт-хаан єттўнэн сайыннарыы, ўлэнэн иитии буолар. Уолаттарга туспа аналлаах оскуолалары арыйан ўєрэтиэххэ. Оскуола салайааччылара эр кићини оскуолаґа хаалларар курдук айылґатынан усулуобуйа тэрийиэхтээхтэр.

Дьоппуоннар оґону биэс сааћыгар дылы кєњўл иитэллэр диэн этиини бићиги ўєрэхтээхтэрбит элбэхтик этэллэр. Ол эрэн иккис чааћын тућунан олох сањарбаттар. Иккис чааћыгар: уол оґону биэс сааћын кэнниттэн кытаанахтык бэрээдэккэ ўєрэтиллиэхтээх, байыаннай олоххо иитиллиэхтээх диэнин ылан быраґан кэбићэллэр. Кырдьык, дьоппуон омук, уол оґону байыаннай дьыалаґа дьаныћан туран ўєрэтэр. Уол оґоґо олох ўєрэґин биэрэллэр.

Дьахтар айылґатынан оґотун арањаччылаан эрэ тахсар. Эр кићи курдук итэґэћин- быћаґаћын сєптєєхтўк кєрбєт. Эр кићи сањата да суох иитиэн сєп. Оскуолаґа «Этика семейной жизни» диэн предмети ўєрэтиини киллэриэххэ наада. Оччоґо ыаллар  арахсыылара аґыйыа этэ.

Уол оґо улдьаа сааhыгар тугу баґарарын билбэт, уолаттары бу саастарыгар моhуйан да туран дьарыктыахха наада диэн, бэйэлэрэ элбэх сыл иитии-ўєрэтии салаатыгар ўлэлээбит уонна ўлэлиир дьон  этиилэрин кытта мин эмиэ сєбўлэhэбин.

Сыромятникова А.П., СР ўєрэґириитин туйгуна, «Саха саарыннарын аатын сўгэр оскуолалар» холбоћуктарын сўрўннээччи.